Vào một ngày mùa xuân năm Quý Tỵ (2013), tôi về thăm quê nội thôn Phú Long, Hải Phú, Hải Lăng, Quảng Trị. Sau khi ghé thăm các gia đình bà con ruột thịt và họ hàng làng xóm, tôi đến thắp hương trên đồi lăng mộ ông bà, cha mẹ tôi. Tiếp đó tôi về thăm mấy làng nghề ẩm thực ở Hải Lăng như làng Phương Lang, Diên Sanh, Kim Long.
Những làng này ngày xưa ba tôi và ông nội tôi thỉnh thoảng đã dẫn tôi đi theo về thăm chơi những nơi này để biết mấy làng nghề có tiếng về ẩm thực trong huyện. Đó là làng Phương Lang có món bánh ướt (bánh cuốn) thấm béo dẻo dai; làng Kim Long có rượu trắng thơm cay nặng độ và làng Diên Sanh có loại cháo bột cá tràu ngon lành hấp dẫn…
Thực ra truyền thống làng nghề làm bánh ướt tại thôn Phương Lang (Xã Hải Ba, Hải Lăng, Quảng Trị) này có từ lâu đời rồi. Nhưng ngày xưa người ta vẫn làm bánh theo lối thủ công. Sau này vì bánh ngon và giá cả vừa phải nên khách dùng tại chỗ và các nơi đến đặt hàng không kịp cung cấp. Do đó ông Dạc trong thôn đi mua máy về làm dây chuyền sản xuất bánh cho nhanh hơn để cung cấp cho kịp nhu cầu khách hàng ăn. Theo tài liệu của nhà báo Minh Tuấn và Văn Tú đã đăng trên báo Quảng Trị cho hay rằng: Hiện làng nghề Phương Lang có 6 chiếc máy làm bánh được đầu tư, trong đó có 4 máy chạy bằng than, còn lại 2 máy chạy bằng điện. Gia đình ông Nguyễn Phức Suân, đội 1, thôn Phương Lang có truyền thống làm bánh ướt hơn 50 năm. Vừa qua, ông đầu tư 40 triệu đồng mua dây chuyền sản xuất bánh ướt, mỗi ngày cho ra lò 4 tạ bánh, trong dịp Tết lên đến 7-8 tạ bánh/ngày.
Từ ngày có máy, nguồn thu của gia đình ông Suân trở nên khá hơn, mỗi năm thu nhập hơn 100 triệu đồng. Ông cho biết: “Nhờ có chiếc máy này mà công việc làm bánh của vợ chồng tôi đơn giản hơn nhiều, năng suất cao lại tiết kiệm thời gian nên chúng tôi tranh thủ làm thêm nhiều công việc khác”.
Với một chiếc máy làm bánh, chỉ cần 2 người vận hành, sau khi xay gạo thành bột, một người đứng đổ bột vào thùng chứa và điều chỉnh van mở sao cho bột xuống đều đặn, bột gạo theo máng cuốn chảy qua lò sấy hơi nước hấp chính, đến cuối máng xoay, một người đứng hứng bánh và sắp xếp bánh. Những chiếc bảnh mỏng, nóng sốt, trắng dẻo và thơm phức lần lượt ra lò được xếp thành từng chồng, chờ đưa đi tiêu thụ.
Kể từ khi 6 chiếc máy làm bánh được đầu tư đưa về, quá trình tráng bánh bằng lối thủ công truyền thống ở Phương Lang đã được thay thế. Với lợi thế sản xuất bằng máy móc, bánh ướt Phương Lang ngày càng chiếm lĩnh thị trường, giá thành cũng đã giảm xuống nhiều so với trước đây, phù hợp với túi tiền của người dân.
Hiện tại, 1 kg bánh ướt bán tại Phương Lang có giá 4.500 đồng (trước đây 7.000/kg), rất nhiều cơ sở, quán ăn từ khắp nơi đến đây đặt hàng lâu dài. Tại chợ quê Phương Lang, cũng có một quán bánh ướt góp phần làm cho thương hiệu bánh ướt Phương Lang trở nên nổi tiếng, đó là quán bánh ướt bà Si. Đĩa bánh được dọn ra kèm với rau sống, đĩa thịt heo cắt dày, vị cay của nước chấm, tất cả hòa quyện với nhau tạo nên vị ngon không thể quên được.
Với người dân Phương Lang, hiệu quả kinh tế từ việc áp dụng máy móc hiện đại vào sản xuất bánh ướt truyền thống góp phần làm cho đời sống trở nên khá giả. 1 kg bột gạo có thể tráng được 2,5 kg bánh ướt, trừ mọi chi phí mỗi gia đình làm bánh ướt ở Phương Lang thu nhập từ 4-5 triệu đồng/ tháng. Ngoài ra có thể tiết kiệm được thời gian, không còn phải ngồi liên tục bên lò bếp để tráng bánh, một buổi đi bán bánh ướt, buổi còn lại họ tranh thủ ra đồng sản xuất nông nghiệp.
Ông Nguyễn Quyết, Chủ tịch UBND xã Hải Ba cho biết: "Với sự đầu tư máy móc, áp dụng những phương pháp sản xuất mới, đời sống kinh tế của bà con ngày càng trở nên khá giả hơn, đây cũng là một hướng đi mà chúng tôi sẽ xem xét đầu tư và nhân rộng để làng nghề có thể phát triển mạnh hơn nữa”.
Nhiều người du khách qua lại vùng này đã từng ăn bánh ướt Phương Lang rồi từng kháo nhau với mấy câu thơ bình dị:
Bao giờ về lại Phương Lang
Ăn chầu bánh ướt, nhìn nàng cười vui
Về nhà cứ muốn tới lui
Thưởng thức bánh ướt say mùi thôn quê…
Còn làng Diên Sanh là cái nôi của món cháo bột nổi tiếng. Thực ra ngày xưa món cháo bột này đã xuất hiện ở mấy làng gần nhau như làng Câu Hoan, Trung Đơn, Trường Sanh, Mai Đàn… Người ta hay gọi loại cháo này là cháo “vạt giường” (vì có nhiều lát bánh cắt to dính nhau từng tấm dài dài như vạt giường) và người ăn loại cháo này là toàn người lao động ít tiền chứ không phổ biến khách ăn như bây giờ.
Mấy chàng trai quen ghé qua ăn mấy quan này cứ hay ngâm nga câu:
Nhớ chi như cháo vạc giường
Đứng mơ mùi ném, ngồi thương mùi hành
Nhiều khách qua lại ăn món cháo bột thơm cay, ngon miệng còn vui vẻ ngân nga mây câu vè đắc chí:
Vào quán cháo bột Diên Sanh
Ăn luôn hai đọi đã thành thói quen
Về nhà mà vẫn cứ thèm
Lần sau lại ghé ăn thêm mấy chầu…
Hai món nói trên là hai món ăn bình dân có tiếng.
Bây giờ nói đến món uống cũng trứ danh là món rượu trắng Kim Long.
Chất lượng rượu khá tốt: rượu nặng độ (45-50 độ); vị rượu đậm đà, thơm ngon nên rất nhiều người ưa thích. Người ta nói rằng: rượu Kim Long ngon là nhờ nguồn nước ngọt ở mọi giếng trong làng rất trong sạch; về men rượu và kỹ thuật chưng cất có kinh nghiệm gia truyền. Vì vậy sản phẩm rượu của làng này làm ra có uy tín, được nhiều ưa chuộng và đến đặt mua rất đông khách. Từ đó, các nhà thương mại người Pháp về khảo sát, tin cậy phẩm chất rượu Kim Long nên đã tổ chức việc thu mua tất cả rượu nấu thủ công này và đặt tên rượu – Kim Long để độc quyền khai thác để bán ra nhiều nơi trong nước và cả nước ngoài. Vì thế có cái tên rượu SICA- Kim Long ra đời. Chữ SICA ở đây là các chữ viết tắt của các từ tiếng Pháp là S: Société = Hiệp hội; I: Indochinoise= Đông Dương; C: Commerce = Thương mại; A: Alcoolique = về rượu. Như vậy SICA có nghĩa là Hiệp hội thương mại rượu Đông Dương (Việt-Miên-Lào).
Một số đại lý rượu SICA- Kim Long ở các thành phố hồi ấy, chủ hãng thương mại kiểm tra rất nghiêm ngặt. Nếu đại lý nào không tuân thủ thể lệ mà làm giảm chất lượng rượu SICA thì sẽ bị phạt và hủy hợp đồng đại lý. Do đó uy tín rượu SICA – Kim Long được duy trì một thời gian dài khoảng trên 10 năm(1932-1943).
Các cụ già các làng Kim Long, Câu Hoan, Trung Đơn, Diên Sanh… ngày xưa cứ hay kháo nhau mấy vần thơ:
Rượu Kim Long ai đâu cũng biết
Vị thơm ngon yến tiệc dùng hoài
Đến làng mua được mấy chai
Đem về ngâm rượu lâu dài càng ngon…
Nguyễn Hồng Trân
.jpg)
